۱۵ روش خلاصه نویسی کتاب و داستان

مطلبی را از آقای مهدی کفاش داستان‎نویس و منتقد ادبیات داستانی خواندم که خلاصه اش را برایتان می نویسم:

ریویو نویسی یا خلاصه نویسی (انگلیسی: Review) یا به قول ایشان: مقاله‌مروری یا به زبان خودمان: چقدر با این کتاب حال کردی؟!

استقبال کم‌سابقه مردم برای خرید کتاب داستان و خصوصاً رمان و از طرفی حجم وسیع انتشار رمان خارجی باعث می شود که ایشان تحقیقات میدانی کنند تا علت را جستجو کنند. و به این نتیجه می‌رسند که مردم بیشتر بر اساس توصیه‌های دوستان و آشنایانشان و یا معرفی شبکه‌های مجازی با کتاب آشنا می‌شوند و آن را می‌خرند و پیچیدگی و سخت خوانی نقدها، سردر نیاوردن، سر راست نبودن، طولانی بودن نقدها، حوصله نداشتن، عدم اعتماد به منتقدین به خاطر وابستگی به جریانات رسان‎های و باند‎های ادبی یا سیاسی و … باعث شده تا کسی این روزها نقد کتاب نمی خواند!

اما راه حل از نظر ایشان review همان مقاله مروری است! از قدیم گفته اند «همه چیز را همگان دانند.»

خلاصه‌نویسی یا مقاله مروری چیست؟

مقالات مروری، همان حلقه مفقود شده میان دنیای نشر، نویسنده و خواننده است. مقالات مروری یا همان review ها، جایی است که سیستم ارزش‎گذاری جمعی خوانندگان حرفه‎ای، بنابر سلایق و علایق خود می‎تواند عیار یک اثر داستانی و رمان را مشخص کند. مقالات مروری قید و بند‎های نقد ادبی را ندارد و نیاز نویسنده آن بیش از علم به نظریات ادبی، داشتن شم قوی و حساسیت و ذوق هنری است. برای نوشتن مقالات مروری حتی رعایت نثر معیار و نگارش ادبی هم آنچنان مورد نظر نیست زیرا لحن مقالات مروری صمیمی و در عین حال صریح است.

در سه کلمه بخواهیم بگوییم: ۱. اطلاع‌رسانی ۲.توصیف ۳.ارزیابی

به نظر من، خلاصه‌نویسی (Review) دقیقاً همان کاری است که سرآشپز‎های مشهور در دنیا انجام می‎دهند، یعنی مزه کردن غذای رستوران‎های مختلف و امتیاز دادن به مزه و طعم غذا‎های آن‎ها و سنجش با طعم اصیل آن غذا که در ذائقه‎شان دارند. واقعیت این است که سرآشپز‎های مشهور خودشان شخصاً به همه رستوران‎های درجه یک، دو، سه و ممتاز سر نمی‎زنند. این سرآشپز‎ها را در مرحله امتیاز دادن و انتخاب درجه ممتاز غذا می‎بینیم.

تفاوت خلاصه نویسی با نقد کردن

تفاوت خلاصه‌نویسی (Review) با نقد این است که Review نویسان کسانی هستند که نقش واسطه را برای بنگاه‎‎های نشر ایفا می‎کنند و از طرفی به دلیل نظرات صریح و بی‎غل و غش و با کمترین میزان پیچیدگی (به خلاف نظرات منتقدان!) حرفشان را حتی مخاطبین عادی هم درک می‎کند و بر اساس نظراتشان حاضر به پرداخت هزینه خرید کتاب است. نویسنده می‎تواند نسبت به نظریات منتقدین بی‎تفاوت باشد یا با نقد آن‎ها مخالفت کند، اما نمی‎تواند نسبت به مخاطبین عمومی و نمایندگانشان یعنی «Review نویس‎ها» بی‎تفاوت باشد.

به نظرم در شکل خوش‎بینانه، شبکه‎‎های اجتماعی می‎تواند موجب رشد کتابخوانی ‎شوند به شرط اینکه به جای فقط کپی – پیست کردنِ نظرات دیگران، خود نیز صاحب نظر باشیم. Review نویسی یکی از روش‎‎های خلاقانه اظهار نظر است که حتی می‎تواند برای نویسنده Review، شهرت و ثروت به دنبال داشته ‎باشد.

۱۵ سوال که خلاصه نویسی‎ ها، به آن پاسخ می‎دهند:

1. جایگاه این کتاب تازه‌منتشرشده در میان کتاب‌‎های مشابهِ دیگری که پیش از آن انتشار یافته بودند چیست؟
2. آیا از حیث درونمایه، نوع شخصیت‌پردازی، شیوه‌ی روایت و… بین این اثر و آثار نویسندگانِ هم‎عصرِ این داستان‌نویس می‌توان مشابهتی دید؟
3. این کتاب در مجموعه آثار خودِ نویسنده چه جایگاهی دارد؟
4. آیا این نویسنده توانسته است سبک داستان‎نویسیِ خود را متحول کند و به شیو‎های نو داستان بنویسد؟
5. سبک نویسنده تا چه حد با موضوع داستان‌هایش هم‎خوانی دارد؟
6. آیا او همچنان به موضوعاتی می‌پردازد که در مجموعه داستان‌‎های قبلی‌اش در کانون توجه او قرار داشتند، یا به تأسی از تحولات فرهنگیِ جامعه و ظهور مسائل اجتماعیِ جدید، توجه خود را به موضوعات معاصر و مرتبط با زندگی متأخر معطوف کرده است؟
7. آیا داستان‌‎های کتاب از کشش و تعلیق لازم برای علاقه‌مند کردن خواننده برخوردارند یا نه؟
8. آیا می‌توان شخصیت‌‎های این مجموعه داستان را با شخصیت‌‎های سایر آثار نویسنده مقایسه کرد؟
9. آیا می‌توان گفت یک اثر ادبی دیگر (از نویسند‎های دیگر) منبع کار این داستان‌نویس بوده است؟
10. شخصیت‌‎های داستان‌‎های او بیشتر از کدام گروه اجتماعی یا از چه سنخی هستند؟
11. چه تیپ خوانند‎های با چه ذائقه‌ی ادبی‌ای احتمالاً از این داستان‌‎ها لذت خواهد برد؟
12. آیا انتشار این کتاب جدید، در کارنامه‌ی ادبی نویسنده نشان‌دهنده‌ی حرکتی به جلو (یک دستاورد) است یا بیشتر حکایت از درجا زدنِ او دارد؟
13. آیا طرح روی جلد کتاب، مضامین اصلی آن را بازمی‌تاباند یا خیر؟
14. آیا گروه سنیِ خاصی، مخاطب داستان‌‎های این مجموعه هستند؟
15. در یک جمع‌بندی کلی، مزیت‌‎ها و ضعف‌‎های این کتاب چه هستند؟