نقشه ذهنی یا مایند مپ چیست؟ چرا باید از نقشه ذهنی استفاده کنیم؟

در ادامه یادگیری روش‌های صحیح مطالعه به چگونگی ثبت آن در ذهن می‌پردازیم. قبلا در مقاله تقویت حافظه بلند مدت گفته‌ایم که مرور، معمول‌ترین روش برای سپردن مطالب به حافظه‌مان است. اما مسئله ما این است که نمی‌خواهیم زمان زیادی را برای مرور اتلاف کنیم. بلکه به دنبال روشی بهینه و مغزپسند برای حفظ و نگه‌داری مطالب هستیم: نقشه ذهنی، بهترین روش برای این کار است.

اولین سوالی که پس از گفتن این کلمه (یعنی “نقشه ذهنی“) در دوره‌های تندخوانی و قدرت مطالعه می‌شنوم این است که نقشه ذهنی چیست؟ حالا می‌خواهم هر آنچه در کلاس می‌گویم را برای شما نیز بازگو کنم: ممکن است بخواهید کتابی را مطالعه کنید در مواقع نیاز از اطلاعات آن استفاده نمایید: یک سخنرانی یا ارائه در مورد آن داشته باشید، یادداشتی بنویسید و یا خدایی نکرده از آن امتحان دهید.

عادت خوبی که از دوران نوجوانی داشته‌ام این بود که پس از مطالعه هر کتاب، خلاصه‌ای از آن را در یک سررسید یادداشت می‌کردم. مثلا اگر یک کتاب داستانی ۳۰۰ صفحه‌ای می‌خواندم خلاصه‌ای با همان طرز بیان نویسنده در حد یک صفحه در مورد آن کتاب می‌نوشتم. اما اگر آن کتاب، یک کتاب آموزشی بود نکاتی مهمی که حین مطالعه مشخص کرده بودم را در آن دفتر می‌نوشتم. در این صورت به این می‌مانست که کتاب را ۲ بار مطالعه کرده‌ام. اما بعدا با نقشه ذهنی آشنا شدم.

نقشه ذهنی (Mind Map) چیست؟

نقشه ذهنی، یک تکنیک بصری برای ساختار دادن و منظم کردن افکار و ایده‌ها است. بنابراین ضمن آرایش فضایی شاخه‌ها، از رنگ‌ها، نشانه‌ها، عکس‌ها و خلاقیت استفاده می‌کنیم تا یک نقشه تصویری زیبا از مفهومی که در ذهن‌مان است را خلق کنیم.

هرچه نقشه ذهنی منحصر به فردتر باشد، نشان می‌دهد طراح ماهرتری داشته است. هر نقشه‌ذهنی کلیدی است که دقیقا به قفل افکار طراح خود می‌خورد. بنابراین باید سعی کنید سبکی برای خودتان برگزینید که هم مناسب و هم دیدن آن برایتان معنادار باشد. قواعد نقشه ذهنی بسیار کلی هستند و دستتان را برای ایجاد سبک مخصوص به خود باز می‌گذارند. به شرط رعایت نکات زیر می‌توانید سبک شخصی خود را نیز ایجاد کنید.

قواعد رسم نقشه ذهنی

1. شاخه ها

مهمترین چیزی که در این باره باید بگویم این است که همه شاخه‌ها به هم متصل هستند و نهایتا به تصویر مرکزی یا به اصطلاح Centeral Idea می‌رسند. نباید این وسط فاصله‌ای باشد. دقیقا مثل شاخه‌های درخت.

شاخه‌های اصلی، مستقیماً با موضوع اصلی ارتباط دارند و حاوی مطالب اصلی آن هستند. تقریبا شبیه به سرفصل‌های اصلی یک کتاب.

شاخه‌های فرعی، از شاخه‌های اصلی نشأت می‌گیرند و حاوی اطلاعات مفصل نقشه ذهنی ما هستند. در یک مایندمپ استاندارد، هیچ مطلبی نباید معلق و بدون شاخه باشد. همه چیز را از شکلها گرفته تا کلمه‌ها، باید روی شاخه بنویسید. لازم نیست حتما شاخه اصلی شما چند شاخه فرعی داشته باشد. می‌تواند اصلا شاخه فرعی نداشته یا یک یا چندین شاخه فرعی داشته باشد. اما تجربه نشان داده است، بیش از هفت مورد، نقشه ذهنی شما، گیج کننده و شلوغ می‌شود. در ادامه به نکته زیر توجه کنید:

طول شاخه‌ها هم با طول عبارات و کلمه‌ها نسبت مستقیم دارد.

خطوط موج‌دار و منحنی به خطوط صاف و سیخکی اولویت دارند! زیبایی طبیعت، به خطوط منحنی است. به صورت خود نگاهی بیندازید.

2. کلمات کلیدی

سختترین مورد برای کشیدن نقشه ذهنی یافتن و استفاده کردن از کلمات کلیدی است. اگر بتوانید برای هر شاخه فقط یک کلمه کلیدی داشته باشید ، یک مهندس نقشه ذهنی هستید! استفاده از کلمات کلیدی در رسم مایندمپ باعث می‌شود نقشه ما واضح و خوانا بماند ، تفکر در هر جهتی ادامه پیدا کند و قابلیت گسترش داشته باشد.

دو استثنا هم وجود دارد: نام اشخاص و نقل قول‌ها لازم است که کامل بیایند و بصورت کلیدواژه نوشته نشوند.

3. تصویر

خلاقانه‌ترین و موثرترین قانون نقشه ذهنی ، استفاده از عناصر گرافیکی است. رنگها ، نشانه‌ها ، عکس‌ها ، پیکان و باکس‌ها عناصر گرافیکی تشکیل دهنده نقشه ذهنی هستند. نکته‌ای که دوست دارم به آن توجه ویژه داشته باشید این است که رنگ‌ها برای زیبایی نیستند و خیلی در فهم موضوع اهمیت دارند.دلیل اصلی استفاده از رنگ‌ها تشخیص شاخه‌های اصلی از یکدیگر هستند که به تشخیص سریع موضوع و فهم تفوتها و شباهتها و ارتباطات کمک می‌کند.

نکته: سعی کنید نشانه‌ها و علامت‌های مخصوص به خود را برای نقشه ذهنی داشته باشید. مثلا:

• شکلک‌ها و نشانه‌ها را در زیر، رو یا کنار کلمه‌هایی مربوط به هر شاخه قرار داده و به این ترتیب معنای بیشتری به آن‌ها بدهید.
• نشانه‌ها را به تنهایی و به جای یک کلیدواژه روی شاخه قرار دهید.

4. پیکان‌ها

راز مگوی نقشه ذهنی ، پیکانها هستند. چون زیاد می‌بینید که پس از رسم نقشه ذهنی هنوز قسمتهایی هستند که به هم مرتبطند اما در شاخه‌های مجزایی کشیده شده‌اند. در چنین مواردی مشخص کردن اتصال بین دو شاخه مفید است و اینجاست که از پیکان‌ها استفاده می‌کنیم. البته به شرطی که از کنار نقشه رد شوند نه از وسط آن. نباید به ظاهر چشم نواز نقشه ذهنی‌مان آسیبی وارد شود.

چرا باید اطلاعات را از طریق تصویرسازی یا مایندمپ به ذهن بسپاریم؟

جان مدینا، نوروبیولوژیست آمریکایی در کتاب “Brain Rules” که به قوانین مغز ترجمه شده است، می‌گوید:

ما در به ذهن سپردن تصاویر به طرزی باورنکردنی خوبیم.

حتما شما هم تجربه کرده‌اید که یک محرک بصری نسبت به سایر محرک‌های حسی، تاثیر بیشتری روی مغز دارد. جان مدینا هم تاکید می‌کند که اطلاعات هرچه بصری تر باشد آسان تر جذب می‌شود و بیشتر در ذهن می‌ماند. اما سواد بصری هر فرد با فرد دیگر متفاوت است و بستگی به قدرت نیمکره راست و سبک زندگی و تمارینی دارد که وی انجام داده است.

سواد بصری عبارت است از توان ارزیابی، کاربری و ایجاد مطالبی برای ارائه‌ی بصری.

آموزش ترسیم تقشه ذهنی

هرچه بتوانید از متن‌ها کم کرده و تصاویر را جایگزین کنید برای مغزتان بهتر است. با ارائه‌ی اطلاعات به شیوه‌ای متفاوت و نمایش آن بصورت بصری، مغزتان را قادر می‌کنید تا اطلاعات را سریع‌تر درک و به شکل مؤثرتری حفظ نماید و در نهایت سریع‌تر به یاد آورد. مگر همین را نمی‌خواهید؟ پس بیایید رسم نقشه ذهنی را خیلی خوب یاد بگیریم:

• نقشه ذهنی وسیله‌ای برای تصویرسازی مفاهیم است. کار این نقشه‌ها عرضه‌ی صرف اطلاعات نیست؛ چون به همراه آن‌ها توضیحات اضافی نیز ارائه می‌شود.
• از نقشه ذهنی برای به تصویر کشیدن ساختار دانش استفاده می‌شود.
• مایندمپ هم امکان بررسی کلی و همچنین بررسی جزئی یک موضوع را فراهم می‌کند.
• مایندمپ برای بسط و نمایش شمار زیادی از ایده‌ها و اطلاعات، سودمند است.

ترسیم نقشه ذهنی، تکنیکی است که بهترین راه برای یادگیری آن تمرین است. فلورین راسلر مربی ترسیم نقشه ذهنی در مونیخ روشی ساده را برای شروع یادگیری پیشنهاد کرده است که آن تهیه فهرست خرید با استفاده از نقشه ذهنی است.

مشاهده یک نمونه ترسیم نقشه ذهنی

نقشه ذهنی برای کنکور

ادعای یک کنکوری مبنی بر خواندن ۲۰۰ باره‌ی یک کتاب تعجب‌برانگیز است. اما باید بدانید وی پنج الی شش بار کتاب را مطالعه کرده و سپس نقشه‌ی ذهنی آن را کشیده و دفعات بعد به مرور از روی نقشه‌ی ذهنی پرداخته است نه مطالعه‌ی کل کتاب!

این نکته ر ا به یاد داشته باشید که رمز یادگیری و به حافظه سپردن مرور است و شما با کشیدن نقشه‌ی ذهنی و تداعی کردن یک فصل از کتاب در یک صفحه یادگیری خود را افزایش می‌دهید. در ادامه پیشنهاد می‌کنیم ویدئو زیر را در مورد ترسیم نقشه ذهنی برای کنکوری‌ها را به دقت ببینید و نظرات خود را با ما در بخش نظرات همین مقاله به اشتراک بگذارید.

اگر نقشه ذهنی‌‌تان را به درستی ترسیم کنید، می‌توانید به طور مؤثر تقریباً به انواع اطلاعات، ساختار و سازمان بدهید. همچنین، نقشه ذهنی کمک می‌کند به افکارتان شکل بدهید، آن‌ها را با هم مرتبط کنید و وضعیت‌هایی به وجود بیاورید تا مطالب:

• برای‌تان ملموس باشند.
• حفظ کردن‌شان راحت باشد.
• تک‌تک و به آسانی به خاطر بیایند.

به خاطر داشته باشید که برای شروع ، باید اجازه دهید افکار فرعی و اصلی‌تان آزادانه به نمایش دربیایند و سپس نقشه ذهنی بیاید و به عنوان یک نظم دهنده و هماهنگ کننده عمل کند.

تندخوان‌ها، با استفاده از نقشه ذهنی، مطالب کتاب‌هایی که می‌خوانند را در ذهن خود نگه می‌دارند. نقشه ذهنی علاوه بر مطالعه، برای سخنرانی، مدیریت دانش، مدیریت پروژه، کسب و کار و زندگی هم کاربرد دارد و در این وبینار با مثال‌های واقعی این کاربردها را نشان می‌دهیم. یادگیری این مهارت برای هر فرد رو به توسعه و تعالی واجب است. مهمترین مزیت نقشه ذهنی این است که هر دو نیمکره را فعال می‌کند و همین باعث می‌شود که بهره‌وری یادگیری ما ۵ برابر می‌گردد. یکی از رتبه‌های برتر کنکور می‌گفت درس زیست شناسی را با نقشه ذهنی ۱۰۰ بار مرور کرده و همین باعث شده آن درس را ۱۰۰% زده است.

معرفی ۵ ابزار و نرم افزار رایگان برای ترسیم نقشه ذهنی

کشیدن و ترسیم یک نقشه ذهنی، معمولا امری زمان بر و نیازمند خلاقیت است. اما امروزه بسیاری از افراد، با کمک نرم افزارهای مختلف، توانسته اند این کار را ساده تر کنند. در ادامه، ۵ ابزار برای ترسیم نقشه ذهنی را معرفی میکنیم:

1. نرم افزار SmartDraw
2. نرم افزار XMind
3. نرم افزار Coggle
4. نرم افزار FreeMind
5. نرم افزار StormBoard

این نرم افزارها، به شما در کشیدن و ترسیم نقشه ذهنی، بسیار کمک میکنند. تمامی این نرم افزارها رایگان بوده و شما میتوانید به سادگی آنهار را بر روی کامپیوتر خود نصب کرده و به نقشه کشی ذهنی بپردازید! البته، نسخه اندروید و ios بعضی از این نرم افزارها هم در وبسایت آنها موجود است. اگر تجربه خاصی در استفاده از این نرم افزارها یا دیگر نرم افزارهای ترسیم نقشه ذهنی دارید، در بخش نظرات، با ما در میان بگذارید تا در همین نوشته منتشر کنیم.

هدیه: مشاهده رایگان یا دانلود وبینار نقشه ذهنی

قسمت اول، مقدمه و معرفی

قسمت دوم، کاربردهای نقشه ذهنی

قسمت سوم، قوانین نقشه ذهنی

قسمت چهارم، چرا نقشه ذهنی مفید است؟

قسمت پنجم، آموزش نقشه ذهنی با نقشه ذهنی

قسمت ششم، سبک خودتان را داشته باشید

قسمت هفتم، کاغذ یا نرم‌افزار؟

قسمت هشتم، راهبرد پیشرفته برای مطالعه

قسمت نهم، چه زمانی نقشه ذهنی مفید نیست؟

موفق باشید!