خودتان نوشتن پایان نامه را به صورت حرفه‌ای انجام دهید

خیلی‌ها چنان از نوشتن پایان نامه و مقاله‌نویسی برای خودشان غولی ساخته‌اند که در نهایت هزینه بسیار زیادی می‌پردازند و چیزی جز یک متن بی‌کیفیت نصیبشان نمی‌شود. اما غافل از اینکه خودتان به راحتی می‌توانید این کار را به صورت حرفه‌ای انجام دهید. کافیست تا پایان این مطلب همراه ما باشید.

نوشتن پایان نامه یا شکستن شاخ غول؟

پایان نامه نویسی به‌ویژه برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا و همچنین محققان و پژوهشگران اهمیت زیادی دارد. به همین دلیل باید این کار را به صورت حرفه‌ای انجام دهید. اما متاسفانه بسیاری از افراد از این کار چنان غولی برای خودشان می‌سازند که فکر نمی‌کنند هیچ‌وقت بتوانند شاخ‌هایش را بشکنند.

با اینکه در نگاه اول نوشتن پروپوزال، مقاله و پایان نامه سخت به نظر می‌رسد، اما درواقع با آموزش درست می‌توان به راحتی ارائه‌ی خوبی داشت. اما برخلاف تصور، نوشتن پایان نامه واقعا غول عجیب و غریبی نیست و با دانستن اصول و قواعد این کار در کنار یک آموزش کاربردی می‌توانید خودتان دست به کار شوید و این کار را به صورت حرفه‌ای انجام دهید. در این مطلب می‌خواهیم به شکل جامع و گام‌به‌گام به شما آموزش دهیم که چطور مقاله و پایان نامه را خودتان بنویسید. پس با مرتا همراه باشید.

پایان نامه چیست؟

برای شروع بهتر است ابتدا با مفهوم درست پایان نامه آشنا شویم. پایان نامه که آن را به نام تِز یا رساله هم می‌شناسند، بیشترین کاربرد را در سطح کارشناسی ارشد و دکترا دارد. در واقع پایان نامه گزارش یا تحقیق شماست که در پایان تحصیلات خودتان روی موضوعی مرتبط با رشته تحصیلی انجام می‌دهید تا بتوانید تجزیه و تحلیل انجام‌شده را به صورت کامل و مستدل به اساتید ارائه کنید.

بعد از تعریف پایان نامه، حالا خوب می‌دانیم که برای نوشتن پایان نامه و مقاله ‌نویسی با یک کار علمی و پژوهشی روبه‌رو هستیم که باید به صورت عمیق و باکیفیت آن را انجام دهیم. در ادامه به شما می‌گوییم که چطور خودتان این کار را به صورت حرفه‌ای انجام دهید و مراحل پایان نامه نویسی به چه صورتی است.

موضوع پایان نامه

ارائه یک ایده قوی قبل از نوشتن پایان نامه، مهم‌ترین و درواقع اولین قدمی است که باید بردارید. ایده‌های مختلف که در حوزه رشته تحصیلیتان باشد، شما را در انتخاب موضوع اصلی پایان نامه کمک می‌کند. توجه به موارد زیر کمک مؤثری در انتخاب موضوع پایان نامه  می‌کند:

• یک ایده قوی انتخاب کنید که به تحقیق در آن علاقمند هستید و از مطالعه در مورد آن لذت می‌برید؛
• ببینید که موضوعات مورد پسند و دغدغه کلیدی اساتید راهنما به‌ویژه استاد راهنمای خودتان چیست؛
• موضوع باید کاملا روشن و قابل فهم باشد. نیازی نیست در انتخاب موضوع پایان نامه جاه‌طلب باشید یا ایده‌ای را درنظر بگیرید که حتی خودتان اصلیت آن را متوجه نمی‌شوید یا برایتان مبهم است؛
• موضوعِ مناسب و ایدئال باید به اندازه کافی خاص، غیرِ تکراری (در صورت امکان)، و در عین حال روش تحقیق آن امکان‌پذیر باشد؛
• بهتر است موضوع انتخابی پایان نامه کاربردی و در عین حال نوآورانه باشد.

پس از انتخاب موضوع پایان نامه، حتما آن را با استاد راهنما درمیان بگذارید و نظرات او را جویا شوید. پروپوزال‌های پایان نامه از نظر ساختار متفاوت است، بنابراین مطمئن شوید که دستورالعمل‌های ارائه‌شده توسط دانشگاه یا مؤسسه آموزشی خود را رعایت و طبق آن‌ها اقدام می‌کنید. در صورتی‌که از این موضوع مطمئن نیستید، مشورت با استاد راهنما بهترین راهکار است.

پس از تأیید استاد راهنما، باید موضوع انتخابی خودتان را با شورای هئیت علمی رشته تحصیلی درمیان بگذارید. زمانی‌که این شورا هم مهر تأیید بر موضوع پایان نامه زد، نوبت به اطمینان از تکراری‌نبودن موضوع پایان نامه است. برای اطلاع از این مسئله، می‌توانید از سایت‌های معتبر علمی کمک بگیرید.

ساختار پایان نامه

پس از عبور از اولین مرحله یعنی انتخاب موضوع مناسب برای نوشتن پایان نامه، نوبت ساختار آن است. به طور کلی ساختار پایان نامه‌ها به 5 بخش اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند.

1. صفحات ابتدایی (جلد، صفحه بسم‌ الله الرحمن الرحیم، صفحه عنوان، صورت جلسه دفاع از پایان نامه، تعهدنامه، چکیده، فهرست)؛
2. فصول پایان نامه؛
3. منابع و مراجع؛
4. ضمیمه‌ها و پیوست‌ها؛
5. صفحات پایانی (ترجمه چکیده به انگلیسی، صفحه عنوان انگلیسی).

1) صفحات ابتدایی

صفحات ابتدایی هر پایان نامه که درواقع نقش قابل توجهی در جلب نظر اساتید و هیئت علمی ایفا می‌کند، از بخش‌های زیر تشکیل شده است:

• جلد؛
• صفحه بسم الله الرحمن الرحیم؛
• صفحه عنوان
• صورت‌جلسه دفاع از پایان نامه؛
• تعهدنامه؛
• چکیده؛
• فهرست.

صحفه عنوان پایان نامه

عنوان، یکی دیگر از بخش‌های مهم در نوشتن پایان نامه است به همین دلیل یک صفحه با موارد زیر برای آن درنظر گرفته می‌شود:

• آرم و نام دانشگاه؛
• عنوان پایان نامه؛
• مشخصات محقق؛
• زمان ارائه پایان نامه؛
• نام اساتید راهنما و مشاور(به همراه محل تدریس و ایمیل).

اگر می‌خواهید عنوانی درست وتأثیرگذار داشته باشید، بهتر است موارد زیر را در هنگام نوشتن رعایت کنید:

1) هنگام نوشتن عنوان حواستان باشد؛ طوری آن را بنویسید که نه فقط برای افراد خاص (اساتید، شورا)، قابل فهم باشد، بلکه افرادی‌که مدِ نظرتان هستند هم باید متوجه عنوان پایان نامه شما شوند. به بیانی ساده‌تر عنوان را تخصصی ننویسید.

2) سعی کنید عنوانی استفاده شود که کلیشه‌ای و تکراری نباشد. دقیقا مانند موضوع پایان نامه، عنوان هم باید خاص باشد.

3) هرگز در عنوان پایان نامه از کلمات مخفف استفاده نکنید و تمام کلمات را به صورت کامل بنویسید.

4)در نوشتن عنوان پایان نامه، زیاده‌گویی نکنید و دست از نوشتن کلماتی نامفهوم، تخصصی و غیرِقابل فهم برای سایر مخاطبین (دانشجوها و…)، بردارید. عنوان باید کوتاه، واضح و کاملا مشخص باشد.

5) بیان زمان و مکان در عنوان پایان نامه در صورتی‌که به موضوع ارتباط داشته باشد (بیان زمان و مکان تحقیقاتی که در مورد موضوع خاصی انجام داده‌اید ذکر شود)، تأثیر خوبی در جذابیت این بخش از پایان نامه شما دارد.

چکیده پایان نامه

اهمیت چکیده در نوشتن پایان نامه بسیار زیاد است. درواقع با نوشت یک چکیده خوب، مخاطب را به پایان‌ نامه خود علاقه‌مند می‌کنید و باعث می‌‌شوید تا انتها تحقیقات و زحماتی که در این راه کشیده‌اید، دیده شود. پس هنگام نوشتن چکیده موارد زیر را درنظر بگیرید:

• در مورد موضوعی که به آن پرداخته شده است، صحبت کنید؛
• دلیل تحقیق شما روی موضوع انتخابی را بگویید؛
• روش تحقیق را بیان کنید؛
• نتایجی که از این تحقیق بدست آورده‌اید را بنویسید.

تأکید می‌کنیم که هرگز چکیده را طولانی ننویسید. باعث کسل‌شدن خواننده می‌شود. ‌درواقع قصد از نوشتن چکیده بیان اهمیت پایان نامه‌ای است که زحمات زیادی برای نوشتن آن کشیده‌اید.

فهرست پایان نامه

آخرین بخش از صفحات اول پایان نامه، فهرست آن است. درواقع فهرست متشکل از موارد زیر است:

1. فهرست مطالب؛
2. فهرست علائم و نشانه‌ها؛
3. فهرست جدول‌های استفاده شده؛
4. فهرست شکل‌های استفاده شده.

نوشتن فهرست پایان نامه هم مهم است و نباید به راحتی از آن عبور کرد. بنابراین اگر می‌خواهید فهرستان هم خوب باشد، حتما موارد زیر را درنظر بگیرید:

• عنوان‌هایی که در این بخش به کار برده‌اید، با عناوین استفاده شده در متن یکسان باشند؛
• سرفصل‌هایی که نوشته می‌شود، واضح، مشخص و البته مختصر باشند و در نوشتن آن‌ها از جملات طولانی استفاده نکنید؛
• در صورتی‌که هرکدام از عنوان‌های اصلی دارای زیرمجموعه‌ هستند، حتما آن‌ها را در فهرست مشخص کنید.

2) فصل‌های پایان نامه

در این قسمت فصل‌های پایان نامه شروع می‌شود. جالب است بدانید که هر پایان‌ نامه به طور کل از 5 فصل تشکیل شده است و شما باید تمامی آن‌ها را در نوشتن پایان نامه رعایت کنید. این فصول عبارتند از:

1.       مقدمه و طرح مسئله

مقدمه باز هم نقطه شروع است و این بار در فصل اول پایان نامه. زمانی‌که می‌خواهید اولین جمله را بنویسید، خیلی دقت کنید. زیرا اصلی‌ترین سلاحِ شما برای جلبِ نظر مخاطب جهت ادامه‌دادن مطالعه پایان نامه همین جلمه اول است.

در این قسمت باید به موضوعات هر قسمت از تحقیق خود کاملا اشراف داشته باشید. زیرا در قسمت مقدمه باید در مورد تحقیقاتی که در گذشته انجام شده است (در زمینه موضوع پایان نامه شما)، کسانی‌که طرح و ایده اولیه را مطرح کرده‌اند به همراه مطالعاتی که اخیرا در زمینه موضوع پایان نامه‌تان انجام داده‌اید، توضیح دهید. ضمن اینکه تشریح کنید چرا باید تحقیقات و مطالعات بیشتری در مورد موضوع پایان‌ نامه خود، انجام شود.

2.       مرور منابع (روش تحقیق)

فصل دوم از 5 فصل پایان نامه را به گونه‌ای بنویسید که مخاطبان درستی و صحت نتیجه‌ تحقیقات شما را قبول کنند. درواقع در این قسمت از نوشتن پایان نامه، پیشرفتتان در کسب اطلاعات و افزایش سطح علمی شما در رشته‌ای که تحقیق کرده‌اید، مشخص می‌شود. توجه کنید که این فصل را طوری بنویسید که نتایج زیر بر مخاطب اثبات شود:

• طی بررسی و تحقیقات در مورد موضوع پایان نامه، سطح علمی و اطلاعات نویسنده افزایش یافته است؛
• نویسنده برای نوشتن پایان نامه از تجربیات دیگران استفاده کرده است؛
• نویسنده با روش‌های متنوع تحقیق کاملا آشنا شده است؛
• نویسنده پایان نامه، توانایی استفاده از راحت‌ترین روش تحقیق را در مورد موضوع پایان نامه خود دارد.

3.       ایده و مدل‌های تحقیق

تا به این قسمت تمامی تلاش خود را به کار برده‌اید تا بتوانید روی مخاطبان هدف (استاد راهنما، شورای هیئت علمی و…)، تاثیر مثبت بگذارید. ضربه نهایی شما در این فصل وارد می‌شود که بسیار سرنوشت‌ساز است. درواقع شما باید از متغیر بگویید. به بیانی ساده‌تر از ویژگی‌ها و حالت‌هایی صحبت کنید که هم قابلیت تغییر دارند و هم می‌توانند باعث تغییر شوند. پس حتما این متغیرها را انتخاب کنید و توضیح دهید که دلیل ارتباط آن‌ها با اهداف تحقیق شما چیست؟

4.       نتایج تحقیق

رسیدیم به حساس‌ترین فصل از 5 فصل نوشتن پایان نامه یعنی نتایج تحقیق. اینجاست که باید تمام هنر و قدرت خود را به کار بگیرید تا در مورد نتایجی بگویید که به واسطه حل معادلات، شبیه‌سازی و آزمایشات انجام‌شده، بدست آمده‌اند. درواقع نتیجه کلی که از نوشتن و گردآوری پایان نامه بدست آورده‌اید را باید در این قسمت عنوان کنید. تفسیر، توضیح زیاد و اضافه‌گویی در این قسمت جایی ندارند و شما باید به ارائه داده‌ها بپردازید.

بهتر است در اعلام نتایج تحقیق موارد زیر را درنظر بگیرید:

• نتیجه‌های مهم و اصلی را در اولین جملات پاراگراف به صورت کاملا واضح و مشخص بیان کنید؛
• از نمودار، آمار، جدول و اشکال استفاده کنید؛
• بازه تغییر و تفسیر اطلاعات را مشخص کنید؛
• اگر نتایجی بدست آمده است که فرضیات تحقیق شما را رد کرده‌اند بیان کنید؛
• از نتایجی که فرضیات تحقیقات شما را تأیید کرده است، بگویید؛
• به گونه‌‌ای جامع، کامل و جزئی از تحقیقات و مطالعاتتان بگویید که مخاطبین هدف بتوانند در مورد آن‌ها برداشت خود را بیان کنند.

5.       نتیجه‌گیری (جمع‌بندی و پینشهادات)

و اما فصل پنجم از 5 فصل نوشتن پایان نامه که نتیجه‌گیری و جمع‌بندی به همراه پیشنهادات را در خود جای می‌دهد. درواقع شما این فصل را می‌نویسید تا مساله و هدف اصلی تحقیقتان را بگویید. تصور کنید که مخاطب هدف فرصت کافی برای مطالعه تمامی تحقیقات شما را نداشته باشد. درواقع در این فصل می‌توانید قسمت‌هایی از تحقیقتان را که در فصول مهم پایان نامه ذکر شده است، به صورت خلاصه و کاربردی بیان کنید.

برای آنکه بتوانید این بخش را به خوبی به اتمام برسانید بهتر است نکات زیر را درنظر بگیرید:

• خودتان را جای مخاطب هدف قرار دهید و مثل او فکر کنید؛
• در فصل پنج به بیان معنای نتیجه‌هایی بپردازید که در تحقیقتان بدست آورده‌اید؛
• پیشنهاداتی در مورد نتیجه‌ تحقیقتان و توصیه‌هایی برای انجام تحقیقات و پژوهش‌های بیشتر بیان کنید.

3) منابع و مراجع

پس از آنکه از 5 خان فصول نوشتن پایان نامه به خوبی گذشتید، نوبت به مرحله سوم یعنی نوشتن منابع و مراجع می‌رسد. باید در این بخش از هر منبعی که در نوشتن تحقیقات خود استفاده کرده‌اید، بنویسید. لازم است بدانید که هر پایان نامه زمانی از لحاظ علمی ارزشمند است که نویسنده برای نوشته‌های خود، سند معتبر (داخلی و خارجی)، معرفی کند.

پس شما ملزم به ذکر نام تمامی منابعی هستید که از آن‌ها در نوشتن پایان نامه استفاده کرده‌اید. البته نباید قواعد و اصول آن را نادیده بگیرید تا استاندارد و کیفیت لازم را دارا باشند. زیرا اساتید و شورای هیئت دانشجویی حتما این بخش را مطالعه می‌کنند و در بسیاری از دانشگاه‌ها اگر سرقت علمی از طرف ارائه‌دهنده پایان نامه صورت گرفته باشد، با او برخورد جدی می‌شود.

برای نوشتن منابع می‌توان از دو روش زیر استفاده کرد:

• ذکر منابع در داخل متن؛
• ذکر منابع در خارج از متن و بخش منابع: باید مشخصات کامل منابعی که استفاده شده است، ذکر شود. ضمن اینکه استفاده از شماره‌گذاری برای ترتیب منابع جایز نیست. درواقع با استفاده از ترتیب حروف الفبا (استاندارد جهانی)، نوشته می‌شود.

4) ضمیمه‌ها و پیوست‌ها

پیوست درواقع تمامی اطلاعاتی است که در نوشتن پایان نامه و تحقیق استفاده کرده‌اید. در این بخش در مورد تمام مطالبی که در نوشتن پایان نامه و مقاله‌نویسی استفاده شده است، توضیح داده می‌شود. این توضیحات باعث می‌شود تا مخاطبین هدف بتوانند درک بیشتری از اطلاعات ارائه‌شده، بدست آورند.

از این رو باید هر جزئیاتی (به عنوان مثال اثبات فرمول، تحقیقات میدانی، نظرسنجی، مصاحبه، مکاتبات بین نویسنده و همکاران، ابزارهای تحقیق، جدول‌ها، شکل‌ها، تصاویر و…)، که در فرایند تحقیق برای نوشتن پایان نامه استفاده شده است را بنویسید.

5) صفحات پایانی (ترجمه چکیده به انگلیسی، صفحه عنوان انگلیسی)

و اما آخرین قسمت از ساختار اصلی نوشتن پایان نامه، چکیده انگلیسی آن است. برای این بخش نهایتا یک صفحه درنظر گرفته می‌شود. درواقع این قسمت ترجمه چکیده فارسی است و  در نوشتن متن آن باید توجه کنید که از عنوان پایان‌ نامه، نام اساتید راهنما، اساتید مشاور و نام نویسنده بپرهیزید. ضمن اینکه نیازی نیست تا از واژه‌های کلیدی استفاده شود.

جمع‌بندی

همانطور که می‌دانید، نوشتن پایان نامه یکی از اصلی‌ترین وظایف دانشجویانی است که دوره کارشناسی ارشد یا دکترا را به اتمام رسانده‌اند. هدف اصلی از تهیه و تنظیم پایان نامه خلق و ارائه اثری کاملا تحقیقی، منسجم و دارای ساختاری اصولی است که با همراهی و مشاوره استاد راهنما و مشاور انجام می‌شود. تأثیر پایان نامه نه فقط در کشور بلکه برای گرفتن ویزای تحصیلی از کشورهای مطرح جهان، کاملا مشهود است. دوره قدرت مطالعه یک دوره جامع حرفه ای برای کتابخوانی، تندخوانی و گرفتن خروجی از مطالعه است. بیشتر شرکت کننده های این دوره از دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد هستند. چون تمام آموزش ها بر مینای تولید مقاله و محتوا بر اساس تخصص خودتان است. از همین جهت است که کاملترین دوره کتابخوانی به حساب می آید. درباره هرم مطالعه و مسیر یادگیری این دوره بیشتر بدانید.